Op woensdag 26 februari 2014 organiseerde de Nederlandse sectie van de AES in het in Leids Universitair Medisch Centrum een bijeenkomst met als thema "Gehoorschade door Muziek Lawaai". De spreker van de avond, Jan de Laat, audioloog aan het LUMC, was al eerder bij de AES en de VPT te gast. Ditmaal lag het accent op het effect van gehoorverlies bij het waarnemen van spraak en muziek.
Jan de Laat
Op de afdeling Audiologie zijn zo'n 35 specialisten werkzaam in een zevental disciplines. Dit zijn zes audiologen, acht logopedisten, twee psychologen, twee linguïsten, een zestal akoepedisten (deskundig op het gebied van het gehoor en zorg voor slechthorenden) en orthopedagogen. Jan krijgt in zijn functie regelmatig te maken met musici en geluidstechnici die gehoorschade hebben opgelopen. Maar ook als je niet in de branche werkzaam bent, gaat het gehoor als je ouder wordt achteruit. Tijdens de avond liet Jan een zogenaamde "stille ringtone" van 14.000 Hz horen. Veruit de meeste toehoorders konden die toon niet waarnemen. Stille ringtones zijn ringtones die buiten het hoorbereik liggen voor de meeste mensen van 30 jaar en ouder. Zie hiervoor deze website.
Stille ringtones
In de zogenaamde "mosquito kastjes" wordt hetzelfde principe toegepast. Deze houden bijvoorbeeld hangjongeren weg van ongewenste plaatsen (frequentie 17.000 Hz). Ook worden deze tonen wel gebruikt om dieren op een afstand te houden. In de zaal ontstond uiteraard grote hilariteit door de droge en humoristische wijze waarop Jan dit onderwerp behandelde! Dat de meerderheid van de zaal het geluidsfragment niet hoorde, is niet verwonderlijk. De afname van de gevoeligheid voor hoge frequenties van het oor is een natuurlijk verschijnsel. Dit treedt zowel bij mannen als bij vrouwen op. Het gemiddelde gehoorverlies van een 70-jarige is 35 dB in het spraakgebied. Het door het ouder worden afnemen van de gevoeligheid van het oor noemt men presbyacusis.
Afname van de gevoeligheid van het oor
Jan de Laat ging ook in op het versneld achteruitgaan van de gehoorgevoeligheid. Dit wordt vaak veroorzaakt door de overbelasting van het oor. Er is sinds de invoering van een Europese richtlijn 2003/10/EG wel wat verbeterd,maar er zijn van de ongeveer 900.000 werknemers die te maken hebben met (o.a industrie) lawaai meer dan 200.000 die daar flinke hinder van ondervinden. In 2006 is de richtlijn ook in Nederland van kracht geworden (zie het Staatsblad).
Ook jongeren lopen in toenemende mate gehoorverlies op door o.a. het luisteren naar popmuziek. In 2002 hadden al meer dan 116.000 jongeren tussen de tussen 25 en 30 jaar hier last van. Door het gebruik van Mp3-spelers, waarbij het geluid direct in het oor wordt afgestraald, is het probleem sindsdien alleen maar groter geworden. Natuurlijk ontbrak een uitleg van de werking van het oor niet. Jan waarschuwde de toehoorders ook, niet even "zo maar" met een wattenstokje en dergelijke de gehoorgang schoon te maken. Dit kan tot grote problemen in de gehoorgang leiden (ontstekingen). Oorsmeer verwijderen is een handeling voor een arts.
De werking van het oor
Het spraakspectrum bevat frequenties tussen de ca. 200 tot 5000 Hz. Het oor heeft een groter bereik dan voor het waarnemen van spraak noodzakelijk is. De verklaring hiervoor is dat we vroeger in de natuur geluiden van het ritselen van boombladeren, geluiden die dieren maken en dergelijke, moesten kunnen waarnemen in verband met o.a. de jacht.
Spraakgebied
Een vervelend probleem dat door te hoge geluidsniveau' s veroorzaakt wordt, is tinnitus (oorsuizen). Als je bijvoorbeeld drie uur naar een sterkte van 105 dB luistert, treedt dit verschijnsel al op. Aanvankelijk verdwijnt de "piep" na enige uren, maar er is wel schade aangericht. Jongeren die naar een disco gaan worden bijvoorbeeld om 23.00 uur ´s avonds blootgesteld aan geluid van 100 dB (A). Om 03.00 in de nacht kan dit oplopen tot wel 115 dB (A); het resultaat is tinnitus en een begin van blijvende gehoorbeschadiging!
Als we de verwerking van het geluid in het slakkenhuis nader bekijken, wordt duidelijk dat het voorste gedeelte van het slakkenhuis het meeste te lijden heeft van hoge geluidsdrukken. De trilharen in de vloeistof die de hoogste frequenties omzetten in stroomimpulsen naar de zenuwbanen worden als eerste in trilling gebracht door de vloeistof in het slakkenhuis. Grote geluidsdrukken over langere tijd veroorzaken daar dus het snelst blijvend gevoeligheidsverlies!
De verwerking van frequenties in het slakkenhuis
Het slakkenhuis "uitgerold"; bandfilterwerking
Een ander gehoor probleem is hyperacusis (overgevoeligheid voor harde geluiden) en diplacusis (beide oren nemen verschillende toonhoogten waar). Musisci ervaren hierbij grote hinder; ze kunnen hun instrument hierdoor niet goed afstemmen op het omgevingsgeluid van de collega's.
Het is van groot belang dat gehoorafwijkingen al op jonge leeftijd worden vastgesteld. Jan vertelde dat men bij het LUMC bij baby's in een vroeg stadium onderzoek doet, de TE-OAE neonatale gehoorscreening. Met een speciale transducer wordt een impulsvormig geluid in het oor weergegeven.
neonatale gehoorscreening
Het geluid wordt door het trommelvlies via de gehoorbeentjes en stijgbeugel overgebracht naar de vloeistof in het slakkenhuis van het binnenoor. Daar weerkaatst de golf en brengt het trommelvlies even later in trilling. Dit wordt vervolgens gemeten en daardoor heeft men een globale indruk van de werking van het binnen-oor.
Meting van de werking van het binnenoor
Jan ging ook nog kort in op het plaatsen van cochleaire implantaten. Een cochleair implantaat - kortweg CI - is een elektronisch implantaat dat geluid omzet in elektrische pulsen die de gehoorzenuw in de cochlea (het slakkenhuis) direct stimuleren. De hoorfunctie van buiten-, midden- en binnenoor inclusief de 16.000 trilhaartjes in de cochlea worden voor een deel overgenomen door (maximaal) 24 elektroden van een cochleair implantaat. Met een CI kunnen personen die geen of nog maar een beperkt restgehoor bezitten in beperkte mate (weer) klanken, geluiden en spraak waarnemen. Ook kwam het onderzoek naar stamceltherapie nog kort aan de orde.
Ofschoon door de regelgeving in 2006 wel een en ander verbeterd is blijft lawaaioverlast nog steeds een punt van zorg. In de folder van het arbopodium staan nuttige tips over het voorkomen van gehoorbeschadiging. Van harte aanbevolen aan diegenen die in de theatersector werkzaam zijn.
Hiermee was de zeer interessante avond in het LUMC afgelopen. Aanwezig waren een 40-tal AES-leden en enige toehoorders. Jan vertelde dat hij voorafgaande aan de lezing zelf nog "geluid" gemaakt had. Hij speelt hobo in het orkest Divertimento.
Tekst en foto's: Bob Vos (©2014)
Zie ook: foto-impressie Bert Kraaijpoel